بررسی تحلیلی دگرگونی های سیاسی- اجتماعی مصر در عهد سفیانی (64-40) هجری

چکیده حکومت سفیانیان در مصر، در شرایطی ادامه داشت که مهم ترین اهداف آن، تثبیت حاکمیت در مصر بود. از عزل و نصب های سریع و نابهنگام والیان و کارگزاران مهم ولایت مصر، در این دوره، هم، خبری نیست. گسترش فتوح، به علل گوناگون، مورد توجه و تأکید سفیانیان قرار داشت، والیان مصر این مهم را پی گیری می کردند و دامنه ی متصرفات مسلمان ها را تا «مغرب میانه» کشاندند و سنگ بنای تشکیل ولایت ششم دولت سفیانی را در شمال آفریقا بنا نهادند. در جنگ های دریایی که معاویه اهتمام ویژه ای به آن داشت. مصری ها، گوی سبقت را از سایر ولایات ربودند و پایه ی اساسی «نیروی دریایی مسلمین» را ریختند. هر چند خلافت سفیانی در مصر، به دنبال کسب درآمدهای بیش تری بود، اما پیمان ها و قراردادهایی که از زمان فتح اسلامی با مصری ها بسته شده بود، مورد احترام بود و آزادی مدنی و مذهبی «اهل ذمه» در دوره ی سفیانیان، در عمل ، تضمین شده بود. در طول تاریخ، مجاورت جغرافیایی مصر و عرب ها، به برقراری روابط بین دو منطقه، منجر شده بود. تا جایی که تعدادی از اعراب، پیش از فتوح مسلمانان ، در مصر مستقر بودند، اما فتح اسلامی فرایند ورود آنها را، شتابی کم نظیر بخشید. آنان بیش تر به صورت قبیله ای به مصر آمدند و اقلیتی تأثیرگذار را تشکیل دادند. گروش برخی از قبطی ها به اسلام، که روندی تدریجی بود و جوشش دو قوم در مناسبت های مختلف، تغییرات اجتماعی و فرهنگی محسوسی را در پی داشت. تداوم فعالیت های اقتصادی، و رشد تجارت داخلی و خارجی این سرزمین، زندگی جدیدی را نمایان ساخت. پس از اسلام، مردم مسیحی قبطی، که فرهنگ و نژاد متفاوتی با عرب ها داشتند، زبان و فرهنگ عربی را پذیرا شدند. در حقیقت، تکاپوی روند این تغییر، هسته ی اصلی مسئله ی این نوشتار است و بر این فرض مهم استوار است که، حکومت سفیانی و اموی سهم مهمی در این دگرگونی داشته اند. تلاش برای بررسی ریشه ها و زمینه های تشکیل ملّت «مصراسلامی»، جز بادر نظر گرفتن همه ی متغیرهای مربوط به عصر سفیانیان، به طور کامل، تحقق نخواهد یافت. لذا پژوهش حاضر در پی ارائه ی تحلیلی از حکومت سفیانیان در مصر است. دگرگونی های سیاسی و اجتماعی مصر در آن عهد، پیوندی ناگسستنی با تاریخ صدر اسلام دارد. توصیف و تجزیه و تحلیل رویدادهای آن دوره و بررسی تأثیر و تأثرهای آن در رخدادهای هم زمان با نظام خلافت اسلامی و پی گیری ریشه های تغییرات پایداری که طی قرون نخستین اسلامی در مصر رخ نمود، با استفاده از تفسیر اسناد تاریخی، از اهداف اصلی این نوشتار است. واژگان کلیدی: امویان، سفیانیان، مصر، فتوح، والیان مصر، قبطی ها.